| Aantekeningen |
- Bij de foto:
De vroegste foto van het pand Raadhuisstraat 114. De slagerij links, naast de Pruimensteeg, was nog niet tot slagerswinkel verbouwd. In de deuropening is nog net de jonge Hendrik Maarten van Donk zichtbaar. De foto dateert van ongeveer 1918.
Uit De Viergang nr. 112:
Tussen de percelen Raadhuisstraat 212 en 214 lag de Pruimensteeg. Deze lange smalle steeg kwam uit op de welige boomgaard van Maarten van Donk (1828-1893) en zou die naam in het begin van de negentiende eeuw aan de volksmond te danken hebben. Pas in 1889, toen Van Donk van de firma A. Maseland te Utrecht nog eens ruim honderd aren wei- en hooilanden bijkocht, gelegen in de Kortsteekterpolder en aansluitend op zijn bezit achter de panden Raadhuisstraat nrs. 210 en 218, was in de koopakte voor het eerst officieel sprake van de 'zogenaamde Pruimensteeg'.
Voor deze aankoop leende Maarten van Donk 2.400 gulden van Pieter Verduijn te Utrecht 'tot zekerheid hooiland en tuingrond sectie C nr. 1957'22
Maarten van Donk (I), koopman en slachter te Aarlanderveen, geboren op 7 januari 1828 te Lisse, en Christina Maria de Bruijn, geboren op 2 november 1824 te Aarlanderveen, traden op 7 januari 1855 te Aarlanderveen in het huwelijk en lieten zich te Aarlanderveen inschrijven op het adres Wijk 4-148. Zij kregen twee kinderen die beiden te Aarlanderveen werden geboren: Aaltje Maria (1855-1905) en Maarten (II), geboren op 9 oktober 1861. In 1873 kocht Maarten (I) van de weduwe Clara Juliana Osterloh-Schoonenberg een woonhuis met slagerij en erven, Raadhuisstraat nr. 214, het pand direct gelegen naast de Pruimensteeg. Op 10 maart 1893 overleed Maarten (I); zijn echtgenote Christina Maria de Bruijn zou tot haar overlijden op 15 december 1905 blijven inwonen bij haar zoon.
Maarten van Donk (II) nam het bedrijf van zijn vader over en trouwde op 9 mei 1895 met Antje van Keeken, geboren op 4 augustus 1872 te Alphen. In 1903 liet Maarten (II) zijn huis, waarvan het gedeelte aan de straatzijde als verkoopruimte was ingericht, verbouwen tot 'slagerswinkel', ook liet hij de 'slachterij' moderniseren. Waarschijnlijk kreeg het pand in 1930 zijn mooie pui met tegeltableaus, waarvan voor zover bekend geen afbeelding bewaard is gebleven.
Hendrik Maarten van Donk, vleeshouwer, was de derde en laatste generatie van deze slagersfamilie. Hij trouwde te Aarlanderveen op 17 augustus 1932 met Neeltje Bruines, geboren op 7 maart 1903 in Alphen. Zij vestigden zich na hun huwelijk op het adres Van Boetzelaerstraat nr. 2a en kregen twee kinderen: Annie Marie (1934-1984) en Maarten, geboren op 17 juni 1937. Op 21 november 1934 liet Hendrik Maarten zich inschrijven in het Handelsregister te Leiden als de nieuwe eigenaar van het reeds bestaande bedrijf dat de naam droeg 'Burger Vleeschhal, Alphen aan den Rijn, Raadhuisstraat 214, Rund- en Varkensslagerij'.25 Het gezin woonde toen inmiddels op het adres Raadhuisstraat nr. 214. Maarten van Donk (II) en zijn echtgenote verhuisden later naar Van Boetzelaerstraat nr. 2a, waar Maarten van Donk (II) op 15 maart 1945 overleed. Zijn echtgenote, Antje van Keeken, overleed op 21 augustus 1950.
Hendrik Maarten leerde het slagersvak van zijn vader. Het familiealbum toont foto's die doen vermoeden dat hij een bestuursfunctie bekleedde bij een vereniging van slagers. Ook zou hij enige tijd bijscholing hebben gehad op de slagersvakschool te Utrecht. Gegevens daarover zijn niet bekend. In 1960 beëindigde Hendrik Maarten zijn bedrijf en werden winkel-woonhuis,
slachterij, opstallen en grondgebied verkocht aan aannemer A.L. Oudenes te Alphen aan den Rijn. Daarmee kwam een einde aan een stukje romantiek dat vooral bij de jeugd geliefd was als 'de Tuin van Van Donk' en generaties eerder bij ouderen bekend stond als 'het weiland van Van Donk', waar naast het slachtvee ook zijn melkvee graasde. De 'tuin' had zijn naam te danken aan de voormalige 'speeltuin', gelegen achter de hierboven genoemde openbare lagere school. Tuin, weiland en het ouderlijk huis Van Boetzelaerstraat nr. 2a hebben in 1960 plaats gemaakt voor de nieuwbouw van het grootwarenhuis Vroom & Dreesmann. In 1985 moesten woon-winkelpand en slachtplaats en de achterliggende percelen wijken voor de nieuwbouw van een woonwinkelcentrum, 'De Frisohof'. Dit gedeelte van de Raadhuisstraat wordt later nog beschreven.
Tenslotte
Volgens verhalen uit overleveringen en persberichten moet Maarten van Donk (II) een mannetjesputter zijn geweest. Onder de plaatselijke slagers speelde hij een aansturende rol. In de lokale kranten verschenen naast de vele advertenties van de 'Burger-Vleeschhal' regelmatig berichten waaruit blijkt dat Van Donk ook gemakkelijk in de pen klom. In gedachten zie ik 'de oude Maarten' nog lopen over het tuinpad, met aan beide zijden een hek vol welig tierende frambozenstruiken. Dan liep hij van zijn woonhuis aan de Van Boetzelaerstraat door de moestuin naar de slagerij. Zijn indrukwekkende, corpulente gestalte, altijd in driedelig zwart kostuum met op het vest een zware horlogeketting, kon zelfs voor ons kinderen niet onopgemerkt blijven. Zijn verschijning deed ons spel even stilvallen en onze ogen volgden zijn tred, waarvan wij wisten dat die leidde naar het 'doorloopkantoor' in de slagerswinkel. Dagelijks zat de oude Maarten daar tussen de boeken, de klanten konden hem door het sierlijk geslepen halfmatte vensterglas zien zitten.
Alles om de man ademde de sfeer van de vroege negentiende eeuw. Boven de koelcellen hing een ingelijste afbeelding met links een gehavende koopman met de handen in het haar. Er stond bij geschreven: 'Ik verkocht op crediet!'. Rechts stond de man die je aan Maarten (II) deed denken, welvarend gezeten naast een kast met geld: 'Ik verkocht contant!'.
Om vanuit de huiskamer in de winkel te komen moest men door twee schuifdeuren via het 'doorloopkantoor', achter de oude slager langs, die zwijgend in zijn gecapitonneerde stoel aan zijn bureau zat. Niets leek zijn aandacht af te leiden van de ordners, kasboeken en liaspennen waaraan hij de nota's prikte. In de winkel zelf liet hij zich nooit zien. De muren van de slagerswinkel en de pui behoorden tot de mooist betegelde wanden van het dorp. De koeling, voorheen een diepe kelder die geregeld onder water stond, werd in 1930 verbouwd tot twee grote koelcellen waarvan zelfs collegaslagers gebruik mochten maken. In goede tijden kon men er bij het gele licht van de avondschemering de uitbeners tot laat in de avond aan het hakblok aan het werk zien. Er werd altijd wel geslacht, tot vermaak van de jeugd die het proces van A tot Z volgde vanachter een laag, blauw geschilderd hekje dat in de deuropening van de slachtplaats werd geschoven.
Menig kind-van-toen herinnert zich dit schouwspel en vooral ook de tuin van Van Donk, de grote zandbak, de oude schuren, de stallen waar het slachtvee stond, de varkens, de geit en de bok, de haverkist, de schommels en vooral de appel- en perenbomen waar je in mocht klimmen en waarvan je mocht eten zoveel je wilde. Je kon er de jonge slager zien zitten op de lange bank aan het einde van de Pruimensteeg, met een teil vol gespoelde varkensdarmen, tussen de gele klompen en een plank waarop hij die darmen schraapte, om er vervolgens het gekookte worstdeeg in te proppen. Een deel daarvan ging dan, net als de hammen, in rook-kamers of hing in het drooghok. Bij slecht weer mocht je binnenspelen. In de keuken braadde de slagersvrouw het gehakt voor cle verkoop en ze had altijd wel even tijd voor een praatje of las ons vanaf de divan voor uit de boekjes van W.G. van de Hulst.
Enige tijd voor de afbraak van het woonhuis, de slachtplaats en de opstallen, voor de nieuwbouw van een woon-winkelflat, heeft melkboer Jan Bosman, Herman Gorterstraat nr. 17, nog gebruik kunnen maken van de opslagruimte en de koelcellen. De winkeliersvereniging 'Tien in Een' beschikte toen over een deel van de winkel, die werd verbouwd tot tijdelijke etalage.27 Hendrik Maarten van Donk en Neeltje Bruines verhuisden omstreeks 1975 naar de Nicolaas Beetsstraat nr. 9, waar Neeltje op 4 januari 1977 en Hendrik Maarten op l november 1978 overleed.
|
1829 - 1893 (64 jaar)
