| Aantekeningen |
- Bij de 2e foto:
Portret van C.A. Bos, kort voor zijn overlijden, geschilderd door Anja van Wersch.
Buitenland-specialist van de CHU-Tweede Kamerfractie, die ook actief was in allerlei internationale parlementen. Rustig, nauwgezet politicus en bestuurder met belangstelling voor Europese samenwerking. Was actief in het verzet en voor hij Kamerlid werd onder meer wetenschappelijke medewerker van de VU. Voorstander van een actieve Nederlandse buitenlandse politiek. Was later dertien jaar de gewaardeerde burgemeester van Katwijk.
In de periode 1963-1972: lid Tweede Kamer, lid Europees Parlement (vóór 1979).
Uit De Viergang nr. 103
M. Paats
'Niet in de schoolbanken, maar ondergronds'
De bezettingjaren van Corstiaan Bos
Nog in de schoolbanken
ledere werkdag fietste Corstiaan Bos van de ouderlijke woning aan de Julianastraat in Alphen aan den Rijn langs de Oude Rijn naar het Stedelijk Gymnasium in Leiden. Hij deed dat al een aantal jaren, omdat er in zijn geboorteplaats wel een HBS maar geen gymnasium was. In verband met zijn mogelijke latere studie was kennis van Grieks en Latijn gewenst. Toen hij op 10 mei 1940 zijn dagelijkse tocht maakte, was het druk in de lucht. Vliegtuigen vlogen af en aan. Op school gekomen hoorde hij dat het oorlog was. Luid klonk de geagiteerde stem van de radio-omroeper: die ochtend was bij het aanbreken van de dageraad, om vijf minuten voor vier, een uit enkele honderden vijandelijke vliegtuigen bestaande luchtvloot de oostgrens van het land gepasseerd. Op de Nieuwe Maas in Rotterdam landden watervliegtuigen en rond vliegvelden in het hele land kwamen duizenden Duitse parachutisten naar beneden. Vooral bij Den Haag was sprake van grote vijandelijke activiteit, kennelijk met het oogmerk de regering en de koninklijke familie gevangen te nemen. De vliegtuigen die Corstiaan zag overvliegen, zetten waarschijnlijk koers naar Den Haag en vliegveld Valkenburg, vlak bij Leiden.
Voor Nederland begon de Tweede Wereldoorlog op 10 mei 1940, maar in Europa was deze oorlog al eerder aan de gang. In Duitsland was Adolf Hitler, gekozen door het volk, aan de macht gekomen. Door een geweldige oorlogsindustrie op poten te zetten en veel aan wegenbouw te doen, had hij de enorme werkloosheid teruggedrongen. Hij wilde het Duitse volk meer 'Lebensraum' geven, ruimte om te leven, en Europa zuiveren van de joden, die volgens hem Europa aan de rand van een crisis hadden gebracht. Hitler viel eerst Oostenrijk en Tsjecho-Slowakije binnen en toen hij op l september 1939 ook Polen aanviel, konden Frankrijk en Engeland niet anders doen dan Duitsland de oorlog verklaren.
In de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) was ons land neutraal gebleven, maar door de strategische ligging ten opzichte van Engeland was het ondenkbaar dat Duitsland ook nu Nederland ongemoeid zou laten. Dat bleek duidelijk toen de jonge Corstiaan, fietsend langs de Rijn, de vliegtuigen boven zich zag.
Half onder de grond
Corstiaan Bos kon zijn aandacht niet meer bij zijn schoolwerk houden. Dus zei hij de school vaarwel en ging werken bij de afdeling Sociale Zaken van de gemeente Alphen aan den Rijn. Die was - samen met de gemeentepolitie - gevestigd in het souterrain van het raadhuis, een verdieping die half onder en half boven de grond ligt. Dit raadhuis was nog splinternieuw, het was op 4 maart 1939 officieel geopend en voor een belangrijk deel gebouwd met gelden ter bestrijding van de werkloosheid. Een ander deel werd gefinancierd uit een legaat van oud-burgemeester Visser. Alle ambtenaren konden toen nog in dat ene gebouw worden ondergebracht.
Hoewel Nederland door Duitsland was bezet, werkten de ambtenaren en bestuurders in het begin gewoon door. Dat werd steeds moeilijker, omdat bijvoorbeeld burgemeesters de opdracht kregen mee te helpen om joden weg te voeren naar kampen. Sommige burgemeesters traden al snel af, anderen bleven aan, omdat ze hoopten, door op hun post te blijven als 'burgemeester in oorlogstijd', andere Duitse maatregelen te kunnen verzachten.
Corstiaan Bos vertelde ook over de overval op het raadhuis om de persoonskaarten van het bevolkingsregister - die voor de Duitsers van groot belang waren - weg te halen. Zelf was hij bij die overval niet betrokken. Die vond plaats toen hij niet meer bij Sociale Zaken werkte, maar was ondergedoken. Op 18 januari 1944 drong een groep gemaskerde verzetslieden tegen sluitingstijd, terwijl alle deuren op slot waren, via de woning van de bode (aan de kant van de Ambonstraat) het raadhuis binnen. Eerst sneden zij in de telefooncentrale de draden door, vervolgens dreven zij het personeel, ook de burgemeester en de gemeentesecretaris, onder bedreiging van revolvers in een hoek van de secretarie. Daarna maakten ze zich meester van de persoonskaarten en de nodige gemeentestempels. Ze vertrokken zonder dat de politie in het souterrain iets van de overval had gemerkt. Die waren bezig een hok te timmeren voor in beslag genomen varkens. De twaalfduizend kaarten die de zeven verzetslieden hadden meegenomen hebben de hele oorlog onder een huis vlakbij het raadhuis gelegen. De heer A. Hofland, de voormalig directe chef van Corstiaan, heeft bij de voorbereiding van deze overval een grote rol gespeeld. Zo zou hij zelf ook het contact hebben gehad met de knokploeg van Westlandsa Bertus (Leen Valstar), die de overal uitvoerde.
Ondergedoken en toen ondergronds
Omdat hij niet in Duitsland tewerkgesteld wilde worden, werd Corstiaan Bos in 1943 gedwongen onder te duiken. Na een onderduikperiode in Nieuwkoop begon hij onrustig worden en zocht hij contact met het verzet in Den Haag. Hij sloot zich aan bij een groep die zich bezighield met spionage. Een van de taken die hij moest verrichten, was het volgen van verdachte personen. De belangrijkste was Anton van der Waals, die als Nederlandse spion in dienst was van de Duitse Sicherheitsdienst, de inlichtingendienst van nazi-Duitsland. Hij drong zich binnen in verzetsgroepen en gaf de namen door aan de Duitsers. Zelf heeft Van der Waals onder heel veel namen geopereerd in verschillende delen van Nederland. Wanneer door hem verraden verzetsstrijders werden afgevoerd, werd hij zelf ook geboeid meegenomen. Dit om geen argwaan te wekken. Bij zijn proces, tussen 1948 en 1950, werd hard bewijs aangevoerd voor het verraden van ruim 80 personen aan de Duitsers; van deze 80 zijn er 34 doodgeschoten. Deskundigen denken dat het aantal van zijn slachtoffers nog veel groter is. Toen Corstiaan Bos hem moest schaduwen, had Anton van der Waals een vriendin in Wassenaar. Twee plannen om hem te liquideren mislukten.
Een andere opdracht clie Corstiaan kreeg, was het in kaart brengen van het vliegveld Tegelen, vlakbij de Duitse grens. De Duitsers hadden een gevaarlijk wapen ontwikkeld: het 'Vergeltungswaffe V-1'. Vanaf 13 juni 1944 hebben ze er daarvan 10.000 afgeschoten. Het was een soort kruisraket. Met behulp van een straalmotor konden de projectielen op eigen kracht naar hun doel vliegen. Van de 7000 V-1's die Engeland bereikten, zijn er 2.419 op Londen neergestort. De Engelsen zijn alle vliegvelden van waaruit de V-1's werden afgeschoten, gaan bombarderen. Daarvoor was goed kaartmateriaal nodig. Corstiaan Bos werd daarom op pad gestuurd om Tegelen in kaart te brengen. Bij zijn arrestatie bleek dat de Duitsers een vermoeden hadden van zijn activiteiten. Binnen de verzetsgroep waarvan hij in Den Haag deel uitmaakte, waren maximaal vier mensen op cle hoogte. Er moet dus sprake zijn geweest van verraad.
Opgesloten
Uiteindelijk kwam Corstiaan Bos terecht in kamp Amersfoort, dat officieel 'Polizeiliches Durchgangslager' heette. Van de 35.000 gevangenen die hier hebben vertoefd, zijn er meer dan 20.000 naar Duitsland afgevoerd. Voor hen was het een doorgangskamp. Van de overige gevangenen zijn er heel wat naar andere concentratiekampen overgebracht. Anderen, die hun straf hadden uitgezeten, werden vrijgelaten. Maar ook zijn vele gevangenen in Amersfoort en omgeving gefusilleerd. Kamp Amersfoort was in verhouding tot andere kampen klein. Er heerste een wreed regime, waarvoor vooral Joseph Johann Kotalla, een van cle kampbeulen, verantwoordelijk was. Wie het kamp binnenkwam of straf kreeg, kwam in 'De Rozentuin' terecht. Dat was een met prikkeldraad afgerasterd stuk grond, vlakbij de ingang van het eigenlijke gevangenkamp. In het kamp heeft Corstiaan Bos twee andere Alphenaren gezien die een belangrijke rol hebben gespeeld in het verzet: Jacobus Groeneveld en Jan Willem Hoornenborg (hun namen werden al eerder in dit artikel genoemd).
Thuis en weer ondergronds
Toen Corstiaan Bos na een aantal maanden gevangenschap weer thuis was, werd hij al snel opnieuw ingeschakeld bij verzetswerk. Dat gebeurde door de al genoemde, latere professor W.J. Wieringa, eveneens leraar aan de Christelijke HBS, die mr. A.J. Meijer was opgevolgd als regionaal leider van de LO. Later werd Wieringa de regionale commandant van de Binnenlandse Strijdkrachten. Het ouderlijk huis van Corstiaan Bos, 'Het Landbouwhuis' in de Julianastraat, werd toen het middelpunt van vele activiteiten. De droppings van wapens en medicijnen, waarbij Corstiaan was betrokken, vonden plaats rond boerderij 'De Bronhoeve' in de Ridclerbuurt. Daar woonde de familie H. van Leeuwen. De droppings in de Ridclerbuurt, in Zwammerdam (waarbij de familie Doelman een belangrijke rol speelde) en op nog andere locaties vonden plaats na 'Dolle Dinsdag'. Die naam werd gegeven aan 5 september 1944, de dag nadat de geallieerden Antwerpen hadden ingenomen. Door het bericht dat ons land elk ogenblik bevrijd kon worden, brak een enorme feestvreugde uit. Helaas van korte duur, want er waren onvoldoende geallieerde troepen om het hele land te bevrijden. Het westen van Nederland werd niet bevrijd. Er kwam eerst nog een hongerwinter met veel slachtoffers. Om het verzet in staat te stellen gewapend van binnen uit de Duitsers aan te vallen, o.a. in sabotageacties, werden wapens gedropt.
Weer in de schoolbanken
Enkele jaren na de bevrijding kwam Corstiaan Bos uiteindelijk opnieuw in de schoolbanken terecht. Toen hoefde hij echter niet meer, zoals voor de oorlog, iedere dag naar Leiden te fietsen. Aan de Christelijke HBS te Alphen aan den Rijn was inmiddels een gymnasiumafdeling verbonden. Daar heeft hij in 1948 zijn einddiploma behaald, dat hem in staat stelde rechten te gaan studeren. Bos eindigde zijn werkzame leven als burgemeester van Katwijk en overleed in 2009.
|
1923 - 2009 (85 jaar)
