| Aantekeningen |
- Van: https://spanjestrijders.nl
OORD, Frans
Franciscus Jacobus Oord
Geboren: Zaandam 15 april 1914
Overleden: Zaandam 18 januari 2005
Levensbeschrijving:
Frans Oord was de middelste zoon uit een Zaandams arbeidersgezin van dertien kinderen. Het gezin woonde aan de Vinkenstraat 132. Zijn vader, ‘vrijdenker’ en geheelonthouder, was grondwerker en lid van het Nationaal Arbeids Secretariaat (N.A.S.). Op dertienjarige leeftijd begon Frans Oord met werk in de fabriek en later werd hij jeugd-lid van de NVV. In 1932 werd hij op achttienjarige leeftijd lid van de CPH (later CPN, Communistische Partij Holland – later Nederland), waar hij op verschillende manieren actief voor was.
De CPH deed veel voor de opvang van Duitse vluchtelingen in de Zaanstreek en zodoende kwam Frans Oord in contact met de gevaren van het oprukkende fascisme. Zijn strijdbaarheid en politiek activisme komen wel naar voren uit de paar maanden in 1934 die hij in militaire dienst moest. Toen in juli het Jordaanoproer uitbrak kregen de soldaten de order om de opstand neer te slaan, maar Frans Oord weigerde dit: "Ik zeg, luitenant, het spijt me wel, maar de kapitein heeft me daar op de Leusderhei verzekerd, dat ik hier alleen ben om het vaderland te verdedigen, maar als je nou had gezegd dat ik hier naartoe moest komen om mee naar Amsterdam te gaan om op een stelletje werklozen te schieten, had u mij bij voorbaat niet gezien."
Toen de Spaanse Burgeroorlog uitbrak ontstond bij Frans Oord het idee om mee te gaan strijden. Hoewel zijn vader antimilitarist was, steunde hij Frans in zijn besluit. Op het moment van vertrek was Frans Oord werkloos, maar naar eigen zeggen zou hij ook gegaan zijn als hij wel werk had gehad. Hij heeft in latere interviews meerdere malen benadrukt uit overtuiging te zijn gegaan en niet als avonturier. In overleg met de CPN vertrok Frans met de andere Zaandammers Dingeman de Munck, Gerrit Giere en Jan Hulst op 4 mei 1937 naar Spanje.
De reis zelf verliep al vrij uitzonderlijk. De Zaandammers vermoedden dat hun vijfde medereiziger, een man genaamd 'Jansen', een undercoveragent van de Nederlandse geheime dienst was. Deze Jansen had de treinkaartjes naar Parijs geregeld, vanwaar er met grote internationale groepen naar Spanje werd gereisd. Onderweg naar Parijs sijpelden er berichten door dat de politie in Amsterdam de treinen uitkamde op zoek naar een paar jongens uit Zaandam. Jansen kwam elk moment zenuwachtiger over en de vier jongens uit Zaandam vonden het maar een vreemde snuiter. Eenmaal in Parijs aangekomen nam Jansen meteen de benen. Alhoewel de Nederlandse geheime dienst zeker gebruik maakte van undercoveragenten, is het moeilijk om vast te stellen of deze Jansen dat ook was. In ieder geval wist Frans Oord zeker dat hij goed in de gaten werd gehouden.
In Parijs verbleven ze een tijdje in gebouwen van de Confederation Generale de Travail (link is external)met grote groepen mensen uit verschillende landen. Ze werden hier door communisten goed aan de tand gevoeld over hun motieven en of ze goed wisten waar ze aan begonnen. Het duurde een aantal weken voordat de Zaandammers door konden reizen en ze besteedden de dagen aan het verkennen van Parijs, tot op de dag dat ze besloten naar de bioscoop te gaan. Frans Oord schrok zich rot toen hij uit het niets twee Zaanse rechercheurs, die ongetwijfeld naar hem op zoek waren, tegen het lijf liep. Ze zetten het op een lopen en zijn tot aan hun vertrek naar Spanje niet meer zomaar naar buiten geweest.
Na vergeefse pogingen met de boot vanuit Marseille en met de trein vanaf Perpignan stak Frans Oord met nog meer dan honderd anderen de Pyreneeën over. In juli 1937 begon hij bij de artillerie aan het Brunete-front, waar mede-Zaandammer Gerrit Giere het leven liet. In gesprek met historici Rik Vuurmans en Frans Groot, co-auteurs van het boek De oorlog begon in Spanje, vertelt Frans Oord over zijn ervaringen aan het front. Eerst vocht Frans Oord in Oostenrijkse en Duitse bataljons, waarna hij later in de Hollandse Compagnie ‘De Zeven Provinciën’ vocht onder kapitein Piet Laros. Hij had vaak te maken met bombardementen aan de zware fronten van Brunete, Teruel, Belchite en aan de Ebro.
Frans Oord zag veel goede mensen om zich heen sneuvelen, waaronder zijn Belgische artillerie-kameraad ‘Fons’ aan de Ebro, naar wie hij uiteindelijk zijn zoon heeft vernoemd. Op de vraag of het ook moeilijk was om zelf fascisten om het leven te brengen was Frans Oord vrij nuchter: "Fascisme is iets, daar kan je niet mee praten. Wij wisten één ding, zij moesten zoveel mogelijk van ons doden en wij moesten zoveel mogelijk van hun doden. Dat was die strijd daar, daar zat niets tussen.*" Zelf raakte Frans Oord als één van de weinigen niet gewond in Spanje en dat was maar goed ook. Hij bleek later hemofilie-patiënt te zijn en was waarschijnlijk snel doodgebloed als hij geraakt zou worden. De zware slag bij de Ebro was de laatste voor de Internationale Brigades zich terugtrokken.
Toen Frans Oord terug kwam op 5 december met de groep van Piet Laros raakte hij zijn Nederlanderschap kwijt.** De Tweede Wereldoorlog begon, en de familie van Frans Oord kreeg veel last door zijn strijd in Spanje. Frans Oord vertelt in het interview met Rik Vuurmans en Frans Groot dat de ruiten van zijn ouderlijk huis werden ingegooid door NSB’ers, en dat de Duitsers in hun zoektocht naar hem het hele huis overhoop hadden gehaald. Als voorzorgsmaatregel had Frans’ moeder al zijn communistische lectuur verbrand. Omdat Frans niet thuis was, werd zijn broer meegenomen, ondervraagd, en zes weken vastgehouden op de Weteringschans. Frans Oord zelf lag met TBC in het sanatorium Zonnestraal in Hilversum, wat de hele oorlog lang zijn verzorgingstehuis en tevens zijn onderduikadres was.
Na de oorlog bleef hij nog tot eind 1947 in het sanatorium om te herstellen waarna hij in 1949 zijn Nederlanderschap terug kreeg. Hij werkte vervolgens negenentwintig jaar als grondwerker voor de gemeente, en bleef met zijn gezin wonen in Zaandam. Spanje en de strijd voor rechtvaardigheid bleven hem altijd bezighouden. In 1986 was hij betrokken bij de onthulling van het monument voor de gevallen in de Spaanse Burgeroorlog in Amsterdam-Noord, en bij de reis naar Spanje van de groep Nederlandse oud-Spanjestrijders. Op 18 januari 2005 overleed Frans Oord op negentigjarige leeftijd. De NCPN verklaarde “afscheid te nemen van een kameraad die opkwam voor vrede en rechtvaardigheid. Een voorbeeld voor de huidige en komende generaties.”
Bronnen:
‘Interview van Rik Vuurmans & Frans Groot, 1984, gebruikt voor het boek De Oorlog Begon in Spanje, Hans Dankaart e.a.’ Collectie Nederlandse deelnemers aan de Internationale Brigades in de Spaanse Burgeroorlog. Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. 63.
‘Stukken betreffende Gerrit Giere en andere Internationale Brigadisten uit de Zaanstreek . 1998-1999.’ Collectie Nederlandse deelnemers aan de Internationale Brigades in de Spaanse Burgeroorlog. Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. 23.
"Brieven van Zaankanters uit Spanje (link is external)" in Volksdagblad, 8 juli 1938, Een leuke brief van Frans Oord in het Volksdagblad, waarin hij vertelt dat hij het goed maakt en wil bedanken voor de Nederlandse sigaretten.
"Oud-Spanjestrijders voor het vertrek (link is external)" in De Waarheid, 24 oktober 1986, de reis naar Spanje van de Nederlandse oud-Spanjestrijders:
"Wij gaan niet als helden maar uit solidariteit (link is external)", in De Waarheid, 24 oktober 1986
"Bij de dood van Frans Oord (link is external)" , NCPN, 2005
* In een interview met Pim Ligtvoet, in De Fabriek, Zaandam 5 mei 1997 vertelt hij dat hij wel het bekende gedicht van Henriette Roland Holst bij zich droeg: “'De zachte krachten zullen winnen in het einde, een stem in mij zegt dat zo innig teder'”.
** In hetzelfde interview: "Op het station van Roosendaal stond Stavertje Wijnkoop (CPN)! we begonnen de Internationale te zingen, dat werd verboden; toen maar 'Zie ginds komt de stoomboot uit Spanje'. Ik werd apart genomen, naar Eindhoven gebracht en later naar Amsterdam, begeleid door marechaussees. Door die vertraging heb ik het Spanje-feest in Krasnapolsky gemist. Ik kwam laat in Zaandam aan, waar ze me ophaalden en een feest maakten in de Vinkenstraat."
Auteur: Lennart Bolwijn, met aanvullingen van Pim Ligtvoet
Laatst gewijzigd: 27-11-2015
Overige gegevens
Sekse: man
Beroep: Fabrieksarbeider
Overtuiging: Communist
Adres: Vinkenstraat 132
Woonplaats: Zaandam
Datum vertrek Nederland/aankomst Spanje: 15-06-1937
Datum terugkeer: 05-12-1938
Nederlanderschap afgenomen: ja
Nederlanderschap teruggegeven: 06-06-1947
Vader: Klaas Oord
Beroep vader: Grondwerker
Moeder: Trijntje Kat
Partner: Johanna Hendrika Derksen
----------
Van: www.ncpn.nl
Bij de dood van Frans Oord
No Pasaran
Van de redactie
N.a.v. de dood van Frans Oord plaatst Manifest een artikel (enigszins ingekort) over hem uit 1996. Op 18 juli 1936 begon Franco door middel van een militaire putsch in Spanje de Spaanse burgeroorlog. De fascistische generaals legden zich niet neer bij de verkiezingsoverwinning van het Volksfront van linkse liberalen, republikeinen, socialisten en communisten. Het militaire voorspel van de Tweede Wereldoorlog was begonnen. In een groot aantal landen organiseerden communistische partijen solidariteit, hulp en daadwerkelijke militaire steun voor de jonge republiek.
Vanuit Nederland vertrokken 600 à 800 vrijwilligers om tegen de oprukkende fascisten van Franco te vechten. Het grootste continent strijders kwam van de communistische Internationale Brigades.
Al jong betrokken bij strijd
Onze NCPN-kameraad Frans Oord was één van die strijders tegen het fascisme van Franco. In gesprek met hem blijkt hij iemand die nooit verloochent dat hij communist is en met zijn 82 jaar nog altijd inspirerend actief is tegen fascisme. Frans is een lange rijzige man, onderhoudend en betrokken bij alles wat er om hem heen gebeurt. Hij raakte op jonge leeftijd al betrokken bij de strijd van de arbeiders tegen het kapitalisme. Vader was grondwerker, geheelonthouder en vurig aanhanger van Domela Nieuwenhuis, socialist/anarchist. 'Us Verlosser' zoals men hem heden ten dage in Friesland nog noemt. Moeder was Friezin en ploeterde dag en nacht om 15 monden te voeden. Frans sloot zich aan bij de Zaaier, voorloper van de Communistische Jeugdbond en bij de CPH, de latere CPN. Hij had grote bewondering voor Dirk Makkinga.
Opkomend fascisme en nationaal-socialisme
Ook in de Zaanstreek werden vanaf 1933 Duitse communisten, die op de vlucht waren voor Hitler, ondergebracht. Frans had een taak bij de Internationale Rode Hulp om vluchtelingen te verbergen en onder de bevolking te collecteren voor hun verzorging. Zodoende leerde hij van de contacten met de Duitse vluchtelingen dat het fascisme en het nationaal-socialisme zich ten doel hadden gesteld het jonge revolutionaire socialisme, dat in 1917 in de Sovjet-Unie was ontstaan, te vernietigen. Logisch dat de strijd van Mussolini, Hitler en Franco zich in de eerste plaats richtte tegen socialisten en communisten.
Militair-strategische posities
Op de tweede plaats konden Duitsland en Italië middels interventies in Spanje belangrijke militair-strategische posities verwerven. Italië verleende steun aan de interventie door militaire divisies in te zetten. Duitsland stuurde artillerie, vliegtuigen en de beruchte Condor divisie.
De z.g. westerse democratieën lieten de jonge wettig gekozen Spaanse republiek aan haar lot over en kozen voor de politiek van non-interventie. Dat deed de Sovjet-Unie aanvankelijk ook om samen met de westerse democratieën één front te vormen. Maar in 1936 ging de Sovjet-Unie over tot steun aan de Republiek. Mussolini en Hitler gingen ongestraft door met het zenden van materieel en troepen zonder sancties te krijgen van het Westen. Stalin nam toen de handschoen op.
CPN organisator
Frans en zijn vier Zaanse kameraden konden niet achterblijven en begonnenbegin 1937 aan hun gevaarlijke antifascistische opdracht. De CPN organiseerde illegaal papieren en geld om de Spanjestrijders per trein naar Parijs te krijgen. De Franse Communistische Partij nam de fakkel over tot Spanje. Treinen werden door de politie uitgekamd om de Spanjestrijders van hun doel af te houden. De groep Zaankanters trachtte in de buurt van Perpignan per boot de grens te passeren. Maar nadat de boot was getorpedeerd en een kameraad uit Beverwijk omkwam, was de groep genoodzaakt lopend de Pyreneeën over te steken. Portbou was hermetisch afgegrendeld, maar men slaagde erin met lokale gidsen de bergen over te komen.
Front
Frans werd direct bij Brunete ingezet, hij had namelijk tijdens zijn dienstplicht met een mitrailleur leren schieten. Het Brunete-offensief liep uit op een grote mislukking en een verlies voor de communistische XIde brigade van duizend gesneuvelde kameraden, waaronder Gerrit Giere uit Zaandam, en duizenden gewonden, waaronder de makker van Frans, Sieb Adema. "De dood had je vaak voor ogen, je doodt mensen natuurlijk, maar dat fascisme, dat is iets daar kun je niet mee praten. Wij wisten één ding: zij moesten zoveel mogelijk van ons doden en wij zoveel mogelijk van hen. Dat was de strijd, daar zat helemaal niets tussen." Frans werd ingezet aan de rivier de Ebro en vocht met commandant Piet Laros tegen nieuwe ingezette wapens zoals tanks en vliegtuigen. Fons Derks, een Belgische operazanger, raakte zwaar gewond door een scherf in zijn nek.
De oorlog liep hier ten einde vanwege de non-interventiepolitiek van het z.g. democratische Westen, dat bleef toekijken. De fascisten hadden een overvloed aan manschappen en wapens opgebouwd. Ondanks hun zeer hoge ideologische moraal moesten de Spanjestrijders capituleren in oktober 1938.
La Pasionaria
De afscheidsparade werd in Barcelona afgenomen door Dolores Ibarruri, beter bekend als "La Pasionaria", één van de leiders van de Parti Communista de Espagna. Ze hield een meeslepende rede voor de leden van de Brigades: "Jullie kunnen trots weggaan, jullie zijn geschiedenis. Jullie zijn een legende. Jullie zijn het heroïsche voorbeeld van de solidariteit en de universaliteit van de democratie. We zullen jullie niet vergeten en als de olijfboom van de vrede weer bladeren krijgt, verstrengeld met de lauweren van de overwinning van de Spaanse Republiek, kom dan terug".
Ontgoocheling
In België werden de strijders hartelijk verwelkomd. In Nederland daarentegen niet. Al direct in Roosendaal was de stemming vijandig. Het station was door tientallen marechaussees afgezet vanwege "het rode gevaar". Frans kon in de verte de opgeheven wandelstok van CPN-leider David Wijnkoop herkennen. Alleen de CPN organiseerde een groots welkom in Amsterdam voor de Spanjestrijders. Frans heeft ten gevolge van zijn verblijf in de loopgraven infectieziekten opgelopen. Hij is daar langdurig voor behandeld in het sanatorium Zonnestraal van ome Jan van Zutphen in Hilversum. Gedurende de Tweede Wereldoorlog verbleef hij daar min of meer als onderduiker. Een groot aantal Spanjestrijders werd in het verzet tegen de Duitsers alsnog gefusilleerd. Er is nooit enige vorm van waardering of tegemoetkoming voor deze mensen gekomen vanuit de Nederlandse politiek. De meeste verloren zelfs hun Nederlanderschap gedurende een reeks van jaren. Die situatie berokkende veel leed en financiële schade.
Frans en alle oud-Spanjestrijders, bedankt voor jullie toewijding en strijd tegen het fascisme. Toen niet, nu niet, nooit meer fascisme. Leve de internationale solidariteit. No Pasaran.
|
1914 - 2005 (90 jaar)