| Aantekeningen |
- Van Wikipedia:
Jannetje Johanna Schaft was een Nederlandse communiste en verzetsstrijdster tijdens de Tweede Wereldoorlog. Als verzetsstrijdster gebruikte ze de schuilnaam Hannie, haar eigenlijke roepnaam was Jo of Jopie. Schaft ontving postuum het Nederlandse Verzetskruis en de Amerikaanse Medal of Freedom. Door twee boeken en twee films over haar leven is zij een van de bekendste Nederlandse verzetsstrijders geworden. Zij wordt jaarlijks in het Kenaupark in Haarlem herdacht met een openbare bijeenkomst en kranslegging aan de voet van het monument Vrouw in het verzet. Na een kerkdienst volgt nog een kranslegging op haar graf op de Eerebegraafplaats Bloemendaal.
Jeugd en opleiding
Schaft werd geboren als tweede dochter van Pieter Schaft, leraar op de Rijkskweekschool, en Aafje Talea Vrijer. Haar moeder was doopsgezind en haar vader voelde zich sterk verwant aan de SDAP. Het gezin woonde vanaf 1927 op de Van Dortstraat 60 in Haarlem-Noord waar Jo op de Tetterodeschool zat. Ze volgde de hbs en ging in 1938 rechten studeren aan de gemeentelijke Universiteit van Amsterdam. Schaft was actief in de Amsterdamse Vrouwelijke Studentenvereeniging en woonde vanaf 1940 op kamers in Amsterdam. Ze raakte bevriend met haar Joodse medestudentes Philine Polak en Sonja Frenk. Hierdoor voelde ze zich toen de Tweede Wereldoorlog begon persoonlijk geraakt door de vervolging van de Joden.
Verzetswerk
Nadat Schaft, net als vele andere studenten, in 1943 de loyaliteitsverklaring weigerde te tekenen, stopte ze met haar studie en ging weer bij haar ouders in Haarlem wonen. Haar studiegenoten Polak en Frenk nam ze mee en die doken onder bij haar ouders. Schaft nam steeds actiever deel aan het verzet en hielp onderduikers met gestolen bonkaarten en persoonsbewijzen. Haar schuilnaam werd Hannie en haar bijnaam het meisje met het rode haar. Uiteindelijk sloot ze zich aan bij de Raad van Verzet (RVV), een organisatie die door haar nauwe banden met de CPN door andere verzetsbewegingen sterk werd gewantrouwd. Samen met Freddie en Truus Oversteegen pleegde ze verschillende aanslagen op Duitsers, collaborateurs en landverraders.
Op 8 juni 1944 pleegde ze samen met verzetsstrijder Jan Bonekamp, met wie ze een relatie had, in Heemstede een aanslag op de NSB'er en banketbakker Piet Faber. Hij overleed zes dagen later. Vervolgens doodden Schaft en Bonekamp op 21 juni 1944 de collaborerende Zaandamse politiecommissaris Willem Ragut. Hierbij raakte Bonekamp dodelijk gewond, waarop Schaft onderdook. Op 5 september 1944 (Dolle Dinsdag) mislukte een aanslag door Schaft en Jan Heusdens op politieagent Willem Meindert Willemsen. Schaft en Oversteegen waren van plan om Fake Krist op 25 oktober 1944 te liquideren, maar verzetsstrijders uit Halfweg waren hen voor.
Schaft leerde vloeiend Duits spreken en papte aan met Duitse soldaten. Hierdoor werd ze door sommige verzetslieden beschouwd als een verraadster. Nadat een subafdeling van de RVV in Velsen eind januari 1945 zonder toestemming van hogerhand een boer vermoordde, bracht ze met twee andere vrouwen een lijst met de daders naar de leiding van haar groep. Later werden de personen die hierop stonden verraden aan de Sicherheitsdienst, waardoor ze een wisse dood tegemoet gingen. Zelf heeft ze waarschijnlijk niet geweten wat de gevolgen waren van haar actie. Na de oorlog is deze affaire door een speciale onderzoekscommissie grondig onderzocht.
Op 1 maart 1945 werd NSB-agent van politie Willem Zirkzee door Schaft en Oversteegen doodgeschoten. Dit vond plaats ter hoogte van het Krelagehuis aan de Leidsevaart in Haarlem. Op 15 maart pleegden Schaft en Oversteegen een aanslag op Ko Langendijk. Deze kapper uit IJmuiden was voor de Sicherheitsdienst gaan werken. Een eerdere aanslag op hem door Jan Bonekamp was mislukt.
Arrestatie en executie
Schaft werd op 21 maart 1945 bij een wegversperring aan de Jan Gijzenkade (bij de Mauermuur) gearresteerd toen ze illegale bladen en een wapen bij zich bleek te hebben. Op het politiebureau van Haarlem ontdekten de Duitsers met wie ze van doen hadden. Het is Emil Rühl geweest die Schaft vanuit Haarlem naar het Huis van Bewaring aan de Amstelveenseweg te Amsterdam heeft gebracht.
Hoewel aan het einde van de oorlog een akkoord bestond tussen de bezetters en de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) om geen vrouwen om te brengen, werd Hannie op 17 april 1945 – drie weken voor het einde van de oorlog – in opdracht van Willy Lages doodgeschoten in de duinen bij Bloemendaal.
Bij de executie zou ze na een schampschot koelbloedig hebben gezegd: "Ik schiet beter", waarop SD'er Maarten Kuiper zijn machinepistool op haar leeg schoot. Deze woorden werden haar toegeschreven door Theun de Vries, schrijver van het boek Het meisje met het rode haar. Echter, uit het autopsierapport, opgemaakt door patholoog dr. M.B.E. Nilant op 1 juni 1945, blijkt dat er twee kogels van korte afstand op het achterhoofd van Schaft zijn afgevuurd. Aan de voorzijde van de schedel bevonden zich twee uitschotopeningen. Eén kogel was van een kleiner kaliber en, volgens het rapport, niet dodelijk. De tweede kogel was van een groter kaliber en wel dodelijk. Van een schampschot en het leegschieten van een machinepistool is geen sprake geweest. Het proces verbaal van het verhoor van Maarten Kuiper bevestigt de bevindingen in het autopsierapport.
Eerbetoon
Herbegrafenis
Op 27 november 1945 werd haar stoffelijk overschot met militaire eer herbegraven op de Eerebegraafplaats Bloemendaal te Overveen. Koningin Wilhelmina, prinses Juliana en prins Bernhard waren hierbij aanwezig. Voor haar strijd tegen de nazi's kreeg Hannie in 1946 postuum het Verzetskruis 1940-1945 en de Medal of Freedom, een speciale Amerikaanse onderscheiding.
Communistisch symbool
Omdat Schaft voor Nederlandse communisten kon dienen als politiek symbool van communistisch verzet, hetgeen velen niet zinde, verloor haar naam tijdens de Koude Oorlog veel van haar glans. In 1951 ging de overheid zelfs zo ver dat politie en leger – inclusief vier pantserwagens – werden ingezet om de jaarlijkse herdenking van haar dood onmogelijk te maken. Toen later de communistenhaat geluwd was, werd op 3 mei 1982 door prinses Juliana een door Truus Menger-Oversteegen vervaardigd bronzen beeld met de naam Vrouw in het verzet onthuld in het Kenaupark te Haarlem. Sindsdien vindt hier jaarlijks op de laatste zondag van november een herdenking plaats.
|
1920 - 1945 (24 jaar)
