| Aantekeningen |
- Ook: van der Burgh
Een verhaal over Hasebal van der Burg
van Jacob van der Burg, Gorredijk, Friesland
Hasebal Kuijnders, 17e eeuws schoolmeester en koster in Middelbeers.
Wanneer iemand uit Friesland, die tot voor kort nog nooit van Middelbeers had gehoord, komt met een verhaal over een schoolmeester uit die plaats, dan vraagt dat enige toelichting. Enkele jaren geleden ben ik begonnen met het napluizen van mijn stamboom. Mijn grootvader, Jacob van der Burg, was bloemist in Brielle. Hij stierf in 1918 aan de Spaanse griep. In de Brielse Courant uit die tijd valt een uitgebreid verslag van zijn begrafenis te lezen. Jacob was de laatste van een lange vader op zoon rij bloemenkwekers, warmoeziers, in Brielle. Bijzonderheden hierover waren gemakkelijk te vinden bij een bezoek het Streekarchief Voorne Putten. De oudste vermelding betrof de doop in 1695 van Hasebal van der Burg, zoon van Frans van der Burg en Clara van der Burg.
Verder kwam ik niet. De naam Hasebal kwam mij wat vreemd voor. Naspeuringen via Google leverden ook geen aanknopingspunten op. Hasebal van der Burg leek de enige op aarde met een dergelijke voornaam.
Ik liet mijn stamboom verder voor wat het was. Maar een opmerking, kort geleden, van een familielid dat ik mij waarschijnlijk in die voornaam had vergist of hem verkeerd had opgeschreven, bracht me weer aan het zoeken.
Tot mijn verbazing kwam er, weer met de eenvoudige zoekmachine, een tweede Hasebal te voorschijn. In de stukken van de Brabantse Raad van State kwam een Hasebal Kuijnders voor, schoolmeester en koster in Middelbeers. Gezien de zeldzaamheid van die voornaam leek het me dat er familieverwantschap tussen deze twee moest zijn. Ongeveer in dezelfde tijd vond ik nog een vermelding van een Hasebal. Het lidmatenboek van Haaften meldt rond 1646 het
huwelijk van een Hasebal Ruijniersen, soldaat uit de compagnie van Captein de Swart met Jacobie Tonis. Bij uit de gemeente vertrokken personen vinden we ze, rond 1648, nog eens terug als Hasebal Cuijniers en Jobken Teunisz. Gemeld werd dat ze vertrokken waren naar de Meierij van Den Bosch. Het leek me dat dit dezelfde Hasebal als die uit Middelbeers moest zijn. De verwantschap met mijn voorvader uit Brielle werd nog waarschijnlijker toen ik in andere
stambomen moeder Clara van der Burg ook wel tegenkwam als Clara Hasebalsd. Kuijnders. Reden te meer om me wat meer te gaan verdiepen in de figuur van Hasebal Kuijnders. Met als achtergrondverhaal het proefschrift "Dorpsscholen in de Meierij'' van Henk Roosenboom, vond ik, alles via internet, in verschillende bronnen, vermeld onder aan dit artikel, zo'n veertig documenten betreffende mijn schoolmeester. Feiten die niet altijd veel helderheid gaven, omdat ik ook tegen bepaalde tegenstrijdigheden op liep. Zo meldde bovengenoemde Henk Roosenboom dat Hasebal schoolmeester was geweest van 1667/1681 tot 1691. In mijn bronnen kwam ik hem echter al veel eerder tegen in die functie. Op zich niet vreemd, want van Roosenboom hoorde ik dat officiële schoolmeesters vaak een substituut vonden die dan in de boekhouding van de rentmeester niet was terug te vinden. Echter in zijn boek, waarin uitgebreid aandacht wordt besteed aan substituutmeesters, komt Hasebal in het betreffende tijdvak nog niet voor. Er moet m.i. ruim drie eeuwen geleden in de boekhouding van de rentmeester een fout zijn geslopen.
Alvorens een poging tot levensbeschrijving te geven, eerst nog, op grond van het boek van Roosenboom, enkele woorden over de tijd waarin dit alles zich afspeelde.
Na de capitulatie van 's Hertogenbosch in 1629 werd door de overheid gepoogd zo vlug mogelijk het katholieke zuiden onder een protestants juk te brengen. Onderdeel hiervan was dat overal een protestantse, lees gereformeerde, schoolmeester, en uiteraard ook een gereformeerde predikant aangesteld moest worden. Met name voor de schoolmeesterfunctie leverde dit problemen op bij gebrek aan kundige mensen. Nood gedwongen moest men met minder kwaliteit genoegen nemen, zowel wat kennis als levenswijze betreft. Daarnaast hadden de nieuwe schoolmeesters het ook niet altijd gemakkelijk. Men leest klachten over geldgebrek, achterstallig salaris en gebrekkige behuizing. Vandaar dat men allerlei bijbaantjes zocht. In deze tijd speelt mijn verhaal. Ik ben mij ervan bewust dat het voor verbeteringen en aanvullingen in aanmerking komt, graag zelfs. Als iets me in mijn speurtocht door verschillende documenten duidelijk is geworden is het wel dat het pad bezaaid ligt met verschrijvingen, gedeeltelijk veranderende namen en moeilijk leesbare teksten. Wil men tot een sluitend verhaal komen dan moet soms uit een lossere pols geïnterpreteerd worden dan wenselijk is.
Hasebal werd geboren in 1625, geboorteplaats onbekend. Hij was soldaat en trouwde (zoals eerder vermeld) tegen het einde van de tachtigjarige oorlog in Haaften met Jacobie Tonis. Zijn bruid kwam uit Hellouw, een plaats in de buurt. Samen trokken ze rond 1648 naar de Meierij van Den Bosch.
In 1651 komen we Hasebal voor het eerst tegen in Middelbeers. In een document van de schepenbank wordt hij vermeld als getuige met betrekking tot openbaarmaking van jachtreglementen. Als beroep wordt opgegeven schoolmeester.
In 1660 is er een wat uitgebreider bericht over hem, aansluitend bij wat hier eerder over de weerstand tegen het protestantse juk is gezegd. Tegen de wil van de Raad van State stelt de predikant van Middelbeers, Peter Aelstius, Hasebal aan als armmeester. De door anderen gemelde ongeschiktheid van Hasebal weegt niet op tegen het feit dat hij het goede geloof belijdt. Bovendien laat de Raad tenslotte de benoeming doorgaan opdat armen geen nadeel zullen ondervinden van een slepende benoemingsprocedure. Ook de dorpsraad tekent nog protest aan. Tevergeefs. Evenals in sommige van de nu volgende documenten wordt van Hasebal vermeld dat hij zowel in Middelbeers als Westelbeers werkzaam was.
In 1663 had Hasebal een geschil met een zekere Sijmon Gerarts die hem uitmaakte voor een boef.In hetzelfde jaar wordt Hasebal ook vermeld als pachter der tienden in Middelbeers. Door een notaris wordt hij gemaand de inning der belasting aanstonds uit te voeren. Het jaar daarop wordt schoolmeester Hasebal in verband gebracht met een gestolen kist, toebehorend aan een zekere Jan Dirx Martens.
In het jaar 1665 vielen Munsterse troepen Brabant binnen en plunderden op ruime schaal. Hasebal werd door de schepenen en regeerders van Middelbeers gemaand op korte termijn een specificatie van de schade op te stellen.
1667 was een roerig jaar voor Hasebal. Door ingezetenen van Middelbeers is kennelijk een aanklacht tegen hem ingediend. waarop gemeld wordt dat bij het tonen daarvan hij dreigende woorden uitte, datering 7 februari. In een bericht van dezelfde datum wordt melding gemaakt van een verklaring afgelegd door de president van de schepenen rfvan Middelbeers. Het betreft meubels die door Hasebal zijn opgeslagen in de kerk voor zijn vlucht naar Vlijmen. Opgemerkt
wordt dat de zoon van Hasebal de meubels heeft verkocht. Het hoe en waarom van de vlucht naar Vlijmen wordt niet duidelijk. Wel volgen nog twee belastende verklaringen voor Hasebal. Sijmon Verrijt en Willem van Cuijck verklaren t.i.v. (ter instigatie van/op aansporing van) de ingezetenen van Middel- en Westelbeers, dat Hasebal Kuijnders een herberg heeft en in de 2 dorpen bier en wijn verkoopt en zich zaken aanmatigt zoals in het proces tegen Jan Marcelis.
Jan Lenaerts Cuijpers en Peeter Boogers verklaren t.i.v. De ingezetenen van Middel en Westelbeers dat Hasebal als schoolmeester nauwelijks functioneert en dat de comparanten hun zoons naar de school in Oostelbeers hebben gestuurd.In april van hetzelfde jaar machtigt Hasebal ene Johan Keijser om in zijn naam voor de Ed. Mo. Raad van State zijn zaak te behandelen contra de gemeente van Beerse.
Kennelijk is er uitgebreid overleg geweest rond Hasebal, want in het jaar daarop, 1668, verschijnt een rekest van de regenten en ingezetenen van de dorpen Middel- en Westelbeers dat na deliberatie is goedgevonden dat Hasebal Cuijnders schoolmeester en koster aldaar geordonneerd en gelast zal worden zich punctueel te houden aan de inhoud van het schoolreglement en vooral het 5e artikel. De behelst onder andere het verbod om er een herberg
of tapperij op na te houden.
Het is weer enkele jaren rustig.
Rond 1670 is er weer nieuws. Een zekere Jan Marcelissen verklaart te appelleren tegen het vonnis voor schepenen van de Beersen contra Hasebal Kuijnders, welke ten nadele van de comparant is uitgevallen. Hasebal Cuijnders belooft de gepande goederen te restitueren, mits Sijmon Gerits Verrijt geen geldelijke of rechterlijke bijstand verleent. In een Rapport van de Raad van State wordt melding gemaakt van een zaak van Hasebal Cuijnders schoolmeester te Middelen
Westelbeers tegen de schepenen en regeerders van het dorp.
In 1674 is het weer raak. In een rekest van armen en kerkmeesters uit Middelbeers en Westelbeers worden de nodige klachten geuit over Hasebal, schoolmeester en koster aldaar. Het rekest wordt doorgestuurd naar de commissie van Meierijse zaken om beide partijen te horen.
Het laatste 'negatieve' bericht over Hasebal stamt uit 1681. Visitatoren van de Classis berichten over het 'onstichtelijk en ergerlijk leven' van Hasebal. Onduidelijk blijft of er actie is gevolgd.
Hierna is het definitief rustig.
Hasebal trouwt in 1682, voor de tweede maal. De ondertrouw vindt plaats in Oerle, het trouwen zelf in Beerse. Bruid is Jenneke Daniels. Als eerste echtgenote voor Hasebal wordt genoemd Jacomynken van Hattem. Jenneke is eerder getrouwd geweest met Aert Janssen Maes. Zowel Hasebal als Jenneke hebben kinderen uit een eerder huwelijk. Zij leggen notarieel bepalingen rond hun erfgoederen vast. In een verder onbetekenend stuk uit 1687 wordt Hasebal
als getuige genoemd met als leeftijd ongeveer 39 jaar.
Deze laatste gegevens roepen tegenstrijdigheden op. Klopt het bovenstaande dan zou er ook een Hasebal moeten zijn geweest, geboren in 1648. Vader en zoon? Dit zou de schijnbare tegenstrijdigheid in namen tussen gemelde eerste echtgenotes van Hasebal verklaren. Maar verder zijn er geen bewijzen voor het bestaan van een tweede Hasebal Kuijnders.
Het vermoeden lijkt redelijk te veronderstellen dat in plaats van 39 jaar, er 59 jaar heeft gestaan. Dit brengt ons in de buurt van de eerder gemelde geboortedatum van 1625. Ten aanzien van eerste echtgenotes moet ik veronderstellende Jacobie Tonis dezelfde is als Jacomynken van
Hattem. De plaats van het huwelijk met Jacobie was Haaften. Een fotokopie van de oorspronkelijke akte laat zien dat Haaften gemakkelijk gelezen kan worden als Hattem. In dit geval betekent Hattem achter Jacomynken dat aangeduid is dat ze daar vandaan kwam. In 1689 trouwt in Heusden een Clara Hasebalsd. Kuijnders, afkomstig uit Middelbeers. Haar echtgenoot is soldaat Francois Pieters. Waarschijnlijk is hij dezelfde die in 1692 genoteerd staat als Frans van der Burg, vader van dopeling Hasebal van der Burg te Brielle. Rond de huwelijksdatum was er in de nabijheid van Heusden een familie Pieters van der Burg. Verhuizing van de soldatenfamilie van Heusden naar Brielle is niet ongewoon. Beide steden waren garnizoensplaatsen.
Als einde van het schoolmeesterschap van Hasebal Kuijnders wordt gemeld het jaar 1691. Bij een notariële akte uit 1691 vinden we de namen van Hasebalsd kinderen uit zijn eerste huwelijk aanwezig bij de notaris. Dit zijn: Stynken, Jan, Anthony, Anneken en Jacomynken.
Tevens ligt er een rekest van Hasebal met het verzoek zijn schoonzoon( uit de stukken blijkt het zijn stiefzoon te zijn ) Peter Aert Maes, te benoemen tot zijn opvolger. Dit is niet gebeurd. Als nieuwe schoolmeester per 1691 te Middelbeers wordt in Roosenbooms boek een Christoffel van der Sluys vermeld.
Voor mij, als verre afstammeling, blijft er nog een grote onduidelijkheid. De in dit stuk genoemde Clara Hasebalsdochter Kuijnders, moeder van Hasebal van der Burg, is nergens terug te vinden in stukken uit Middelbeers . Dus ook niet in de bijeenkomst van erfgenamen bij de notaris. Het lijkt me zeer wel denkbaar dat het hier een buitenechtelijk kind betreft. Mogelijk ligt hier ook een reden voor de tijdelijke vlucht van Hasebal naar Vlijmen. Gezien zijn gesignaleerde
onstichtelijk en ergerlijk leven zou me dat niet verbazen.
Jacob van der Burg
Gorredijk
Friesland
Jacob@vdburg.eu
Geraadpleegde bronnen.
Archief Henk Beijers: 1. Resoluties Raad van State. 2. Stukken van de Raad en Rentmeester der Domeinen.
Box, Louk: Bestand "Schoolmeesters in de Meierij( 1648-1795)".
Gemeentearchief Middelbeers, via Jos van Gils( Den Beerschen Aard ).
Historische en genealogische werkgroep Betuwe en Bommelerwaard: Trouwboek Haaften.
Lidmatenboek Haaften. (www.hogenda.nl).
RHCe: Notaris- en schepenakten DTB's.
Roosenboom, Henk: "De dorpsschool in de Meierij van 's Hertogenbosch van 1648 tot 1795".
Streekarchief Land van Heusden en Altena: Heusden, Kerckboek van Huwelijkse Geboden 1639-1709.
|
1692 - 1747 (~ 55 jaar)